This article brings you choice of herbicide along with doses for use in range of crops including Soybean, onion, garlic, watermelon, brinjal, okra, tomato, pea, coriander, cabbage, cauliflower, banana, papaya, pomegranate and many more.

विविध पिकांमध्ये वापरली जाणारी तणनाशके आणि त्यांचे प्रमाण (एकात्मिक तण व्यवस्थापन)

15 ऑगस्ट, 2022

जेव्हा आपण शेतात बियाणे पेरतो, तेव्हा हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की पीक आपोआप उगवेल. पण जर तुम्हाला नफा मिळवायचा असेल, तर पिकाच्या वाढीचा वेग कायम ठेवून जास्तीत जास्त उत्पादन (Crop Yield) घेणे आवश्यक आहे.

पिकाच्या वाढीचा वेग (Crop Growth) कायम राहावा यासाठी, आपल्याला या वेगात अडथळा निर्माण करणाऱ्या सर्व समस्या दूर कराव्या लागतील. पिकाच्या उत्पन्नाचे विविध कारणांमुळे नुकसान होते. यामध्ये २२ टक्के नुकसान किटकांमुळे होते, २९ टक्के नुकसान रोगांमुळे होते आणि ३७ टक्के नुकसान तणांमुळे होते. जर आपण या अडथळ्यांपासून (Weed Competition) पिकाचे संरक्षण केले, तर त्याच्या वाढीचा वेग कायम राहील.

पिकांनुसार अभ्यास केल्यास तणांमुळे उत्पन्नात किती नुकसान होते (Crop Loss due to Weeds)?

भात मध्ये ३०-३५ टक्के
मका, बाजरी, कडधान्ये, तेलबिया मध्ये १८ ते ८५ टक्के
ऊस मध्ये ३८.८ टक्के
कापूस मध्ये ४७.५ टक्के
बीट मध्ये ४८.४ टक्के
कांदा मध्ये ९०.७ टक्के

म्हणून कोणतेही पीक असो, जर उत्पादन वाढवायचे असेल तर तण व्यवस्थापन करावेच लागेल. प्रत्येक पिकासाठी, एक प्रारंभिक संवेदनशील कालावधी असतो. या कालावधीत, पिकाची प्रारंभिक वाढ होते. या काळात पीक तणमुक्त राहिले तर ते वेगाने वाढते. संवेदनशील कालावधीत ते पूर्ण शाकीय वाढ प्राप्त करते. पीक इतके मोठे होते की, तण पिकात स्थिरावू शकत नाही, किंवा पिकाशी स्पर्धा करू शकत नाही. सहसा हा कालावधी पिकाच्या एकूण कालावधीचा तिसरा भाग असतो.

विविध पिकांचे संवेदनशील वाढीचे कालावधी (Sensitive Growth Periods of crops) खालीलप्रमाणे आहेत.

तांदूळ, गहू, मका, बाजरी, ज्वारी, सोयाबीन, उडीद, सूर्यफूल, तीळ ४५ दिवस
शेंगदाणा ५० दिवस
कापूस, एरंडी ६० दिवस
ऊस १२० दिवस

तण व्यवस्थापनासाठी आपल्याला तीन-चार पद्धतींचा वापर करावा लागेल (Integrated Weed Management).

Best weed management practices

मृदा व्यवस्थापन, पीक व्यवस्थापन आणि भौतिक व्यवस्थापनाबद्दल आपण रिसेट ॲग्रीच्या पूर्वी प्रकाशित लेखांमध्ये वाचू शकता. येथे निवडक तणनाशकांची (Crop-Specific Weed Management) माहिती देत आहोत.

तणनाशकाचा जितका स्पष्ट प्रभाव असतो तितकाच स्पष्ट त्याचा दुष्परिणाम देखील असतो. त्यामुळे त्यांचा वापर योग्य आणि समजदारीने करावा लागेल. काही तणनाशके निवडक असतात. त्यांचा परिणाम पिकावर होत नाही. काही तणनाशके अविशिष्ट असतात, ती पीक आणि तण यांच्यात फरक करत नाहीत. अविशिष्ट तणनाशकांचा फवारा करताना सावधगिरी बाळगावी लागते. तणनाशकांच्या फवारणीपूर्वी, दरम्यान आणि नंतर पाळल्या जाणाऱ्या सावधगिरी जाणून घ्या..

स्प्रेअरचा व्यास काळजीपूर्वक मोजा
औषधाच्या डोसची गणना योग्यरित्या जाणून घ्या
प्रमाणानुसारच फवारणी करा, कमी नाही जास्त नाही
वापरतानाच पाण्यात मिसळा, मिसळल्यानंतर अर्ध्या तासात फवारणी करा
फ्लॅट फॅन नोजलचा वापर करा
अनिर्धारित/अविशिष्ट तणनाशके फवारताना नोजलवर शील्ड लावा
प्रत्येक वर्षी, मागील वर्षापेक्षा वेगळ्या सक्रिय तत्वाचा वापर करा
तणनाशके स्वतंत्रपणे साठवा. खते, प्लांट टॉनिक आणि कीटकनाशकांसोबत ठेवू नका
मुलांच्या आवाक्याबाहेर, कोरड्या आणि थंड पण हवेशीर ठिकाणी ठेवा
जोरदार वाऱ्यात फवारणी करू नका
पावसाची शक्यता असल्यास फवारणी करू नका
मिश्र पिकांमध्ये फवारणी करताना तणनाशकाची निवड अभ्यास करून करा.
तणांना वाळू, खत किंवा मातीत मिसळून देऊ नका
वाऱ्याच्या विरुद्ध दिशेने फवारणी करू नका
संरक्षणात्मक वस्त्रे, गम बूट, हातमोजे, गॉगल, मास्क इत्यादींचा वापर करा
रिकामे डबे जमिनीत गाडून टाका किंवा जाळून टाका
हात आणि इतर अवयव साबणाने चांगले धुवा

सोयाबीन (Herbicides for Soybean)

आयरिस (iris) (Sodium Acifluorfen 16.5% + Clodinafop Propargyl 8% Ec) २ मिली प्रति लीटर (Post- emergent, broad spectrum, selective herbicide)
मेक्स सोय (Max Soya) (Quizalofop-ethyl 10% EC and Chlorimuron ethyl 25% WP) १ मिली प्रति लीटर (Post-emergence, sytemic and Selective )
स्टॉम्प एक्स्ट्रा/डोमीट्रेल/दोस्त सुपर/पानीडा ग्रेंड (Stomp extra, Dost Super) (Pendimethalin 38.7 % CS) 3 मिली प्रति लीटर pre-emergence and post-emergence, Selective herbicide, absorbed by the roots and leaves
सेंकोर/मेंट्री (Metribuzin 70 WP) 1 ग्राम प्रति लीटर (selective, systemic and contact herbicide)
टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Turga Super, Imopool, Hakama) (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर (Selective, Systemic herbicide)
शाकेद (Shaked)(Propaquizafop 2.5% + Imazethapyr 3.75% ww) early post emergence herbicide ४ मिली प्रति लीटर
पेन्झा (Pendimethalin 30%+ Imazethapyr 2% EC ) Selective - Systemic Herbicide ५ मिली प्रति लीटर
एथोरिटी नेक्स्ट (Athority next) (Sulfentrazone 28% + Clomazone 30% WP) pre-emergent herbicide, selective and systemic २.५ ग्राम प्रति लीटर

शेंगदाणा (Herbicides for Groundnut)

हचीमन (Quizalofop 7.5 % + Imazethapyr 15 % EC): शेंगदाणामध्ये उत्पन्नावर परिणाम करणाऱ्या तणांना प्रभावीपणे नियंत्रित करण्यासाठी हचीमन अत्यंत प्रभावी आहे. हे निवडक असल्यामुळे शेंगदाण्याच्या पिकावर परिणाम करत नाही. हे सिस्टेमिक म्हणजे प्रणालीगत असल्यामुळे तणाच्या मुळांद्वारे आणि पानांद्वारे शोषले गेल्यानंतर वेगाने विभाजित होणाऱ्या पेशींमध्ये प्रवेश करते. प्रथिने, चरबी आणि डीएनएला बाधित करते. याच्या वापरामुळे अनेक अरुंद पानांची गवते, रुंद पानांची झाडे आणि दलदलीतील वनस्पती नियंत्रित होतात

सावा, मकरा गवत, खारयू, चिन्यारी, जंगली चौलाई, बोखना, छोटी दुधी, कुंजरूची स्वच्छता होते.

वापरासाठी १५ लिटरच्या नेपसॅक पंपाला स्वच्छ पाण्याने अर्धे भरा. यात २२ मिली हचिमन टाकून, व्यवस्थित मिसळा. यात २२ मिली एच मिक्स (सोबत मिळेल) मिसळून पुन्हा मिसळा. पाण्याची मात्रा १५ लिटरच्या खुणेपर्यंत भरा. फवारणी करताना फ्लॅट फॅन आणि फ्लड जेटचा वापर करा. लक्षात ठेवा की एका एकरात ८ पंप वापरावे लागतील. वापरताना तणाला २ ते ३ पाने असावीत आणि लांबी २ ते ३ इंचांपेक्षा कमी असावी.

यासोबत कोणत्याही इतर कीटकनाशक, बुरशीनाशक, प्लांट टॉनिकचा वापर अजिबात करू नका.

आयरिस (Sodium Acifluorfen 16.5% + Clodinafop Propargyl 8% Ec) २ मिली प्रति लीटर
गोल/गेली गन (Oxyfluorfen 23.5% EC) १ मिली प्रति लीटर
स्टॉम्प एक्स्ट्रा/डोमीट्रेल/दोस्त सुपर/पानीडा ग्रेंड (Pendimethalin 38.7 % CS) 4.5 मिली प्रति लीटर
टरगा सुपर, इमपुल, हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) २ मिली प्रति लीटर
शाकेद (Propaquizafop 2.5% + Imazethapyr 3.75% ww) ४ मिली प्रति लीटर

कांदा (Herbicide for Onion)

लावण्यापूर्वी

स्टॉम्प एक्स्ट्रा/डोमीट्रेल/दोस्त सुपर/पानीडा ग्रेंड (Pendimethalin 38.7 % CS) 3 मिली प्रति लीटर

लावल्यानंतर

टरगा सुपर, इमपुल, हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) २ मिली प्रति लीटर+ गोल/गेली गन (Oxyfluorfen 23.5% EC) १ मिली प्रति लीटर
डेकेल (प्रोपाक्वीझाफ़ोप ५%+ओक्सीफ्लूऑरफेन १२ % इसी; (Propaquizafop 5% + Oxyflurofen 12% w/w EC) ३५० मिली प्रति एकर

लसूण (Herbicide for Garlic)

लावण्यापूर्वी

स्टॉम्प एक्स्ट्रा/डोमीट्रेल/दोस्त सुपर/पानीडा ग्रेंड (Pendimethalin 38.7 % CS) 3 मिली प्रति लीटर

लावल्यानंतर

टरगा सुपर, इमपुल, हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) २ मिली प्रति लीटर + गोल/गेली गन (Oxyfluorfen 23.5% EC) १ मिली प्रति लीटर
डेकेल (प्रोपाक्वीझाफ़ोप ५%+ओक्सीफ्लूऑरफेन १२ % इसी; (Propaquizafop 5% + Oxyflurofen 12% w/w EC) ३५० मिली प्रति एकर

मका (Herbicide for Maize)

लाऊडिस (Tembotrione 42% SC) ११५ मिली + एट्रानेक्स ( Atrazin 50% WP) ५०० ग्राम
एलिट (-Topramezone 33.6% SC) ३० मिली + एट्रानेक्स ( Atrazin 50% WP) ५०० ग्राम
केलेरिस एक्स्ट्रा (Mesotrione 2.27% w/w + Atrazine 22.7% w/w SC) ७ मिली प्रति लिटर
सेमप्रा (halosulfuron methyl 75% WG) ०.२५ ग्राम/लीटर

भात (Herbicide for paddy)

नॉमिनी गोल्ड (Bispyribac Sodium 10% SC) १० मिली प्रति पंप
साथी (Pyrazosulfuron Ethyl) ८० ग्राम प्रति एकर

गहू (Herbicide for Wheat)

अलग्रिप (metsulfuron methyl 20% WG) ८ ग्राम प्रति एकर
ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर
सेंकोर/मेंट्री (Metribuzin 70 WP) 1 ग्राम प्रति लीटर
विक्रम (Clodinafop- propargyl 15%WP) १ ग्राम प्रति लिटर

ऊस (Herbicide for Sugarcane)

टू फोर डी मेन (2,4,D) 5 ml प्रति लीटर+ सेंकोर (Metribuzin 70 WP) 2 gm प्रति लीटर + एट्रानेक्स (Atrazin 50% WP) 3 gm प्रति लीटर
तमार (Ametryne 80% WDG) 5 gm प्रति लीटर + टू फोर डी मेन (2, 4, D) 5 ml प्रति लीटर
सेमप्रा (halosulfuron methyl 75% WG) ०.२५ ग्राम/लीटर + सेंकोर (Metribuzin 70 WP) 300 gm/acer
सेंकोर/मेंट्री (Metribuzin 70 WP) 1 ग्राम प्रति लीटर
केलेरिस एक्स्ट्रा (Mesotrione 2.27% w/w + Atrazine 22.7% w/w SC) ७ मिली प्रति लिटर

वाटाणा (Herbicide for Pea)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर

चवळी (Herbicide for Cowpea)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर

गवार (Herbicide for Clusterbeans)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर

टोमॅटो (Herbicide for Tomato)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर
सेंकोर/मेंट्री (Metribuzin 70 WP) 1 ग्राम प्रति ली

कोबी (पत्ता आणि फूल कोबी) (Herbicide for Cabbage, Cauliflower)

लावण्यापूर्वी

स्टॉम्प एक्स्ट्रा/डोमीट्रेल/दोस्त सुपर/पानीडा ग्रेंड (Pendimethalin 38.7 % CS) 3 मिली प्रति लीटर

लावल्यानंतर

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 ml + टॉप स्टार (Oxadiargyl 80% WP) 1 ग्राम

टरबूज, खरबूज, काकडी, दोडका, पडवळ (Herbicide for melons, cucumbers and gherkins)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर
सेमप्रा (halosulfuron methyl 75% WG) ०.२५ ग्राम/लीटर

वांगी, मिरची, ढोबळी मिरची, भेंडी (Herbicide for brinjal, eggplant, chilli, capscicum, okra, ladies finger)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5-2.0 मिली प्रति लीटर
स्टॉम्प एक्स्ट्रा/डोमीट्रेल/दोस्त सुपर/पानीडा ग्रेंड (Pendimethalin 38.7 % CS) 3 मिली प्रति लीटर

द्राक्षे (Herbicide for grape vines)

राउंडअप/टचडाउन (Glyphosate 41% sl) 10 मिली प्रति लीटर
ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर

डाळिंब/केळी (Herbicide for pomegranate and Banana)

राउंडअप/टचडाउन (Glyphosate 41% sl) 10 मिली प्रति लीटर+ ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर+ टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 2 मिली प्रति लीटर

पपई (Herbicide for papaya)

ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर+ टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 2 मिली प्रति लीटर

आंबा (Herbicide for Mango)

ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर+ टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 3 मिली प्रति लीटर

सीताफळ (Herbicide for custard apple)

ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर+ टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 4 मिली प्रति लीटर

चिकू (Herbicide for Sapota)

ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर+ टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 5 मिली प्रति लीटर

पेरू (Herbicide for Guava)

ऑल क्लियर/ग्रामोंकझोंन/केपिक/मिलकट/पेरानेक्स (Paraquat Dichloride 24% SL) 10 मिली प्रति लीटर+ टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 6 मिली प्रति लीटर

मेथी (Herbicide for Fenugreek)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 ml मिली प्रति लीटर

धनिया (Herbicide for Coriander)

गोल/गेलीगन (Oxyfluorfen 23.5% EC) 1 मिली प्रति लीटर + टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर

बटाटा (Herbicide for POTATO)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर
सेंकोर/मेंट्री (Metribuzin 70 WP) 1 ग्राम प्रति लीटर

बीट (Herbicide for Bit)

टरगा सुपर/ईम पुल /हकामा (Quizalofop ethyl 5% EC) 1.5 मिली प्रति लीटर

अनेक शेतकरी बांधव तण व्यवस्थापनाला तण नियंत्रण समजतात. या दोघेमध्ये खूप फरक आहे. जर तुम्ही व्यवस्थापन कराल तर तुमच्या पिकात तण वाढणार नाही. अशा स्थितीत पीक वेगाने वाढून अधिक उत्पादन देईल. पण जर तुम्ही फक्त नियंत्रण कराल तर तण उगवेल. पिकाचे जे नुकसान करायचे आहे ते करेल. नियंत्रणासाठी तुम्ही जो खर्च कराल तो व्यवस्थापनाच्या खर्चापेक्षा जास्त असेल. उत्पादन तर कमी होणारच आहे. अशा स्थितीत उत्पन्न कमी आणि खर्च जास्त होईल.

आशा करतो की तुम्ही कोणतेही पीक घ्या, तण व्यवस्थापनात मृदा सौरीकरण, पीक व्यवस्थापन, भौतिक व्यवस्थापन आणि रासायनिक व्यवस्थापन, या चार गोष्टींची काळजी घेऊन कमी खर्चात अधिक उत्पादन घ्याल.

तुम्हाला ही माहिती मनोरंजक आणि ज्ञानवर्धक वाटली असेल अशी आशा आहे. ही माहिती तुमच्या मित्र आणि कुटुंबियांना नक्की शेअर करा!

```